Persvrijheid en Nederland: van plek 6 naar plek 28

De Nederlandse vrijheid van pers staat onder druk. Dit blijkt uit de jaarlijkse rapportage van Reporters Sans Frontieres (RSF). Met name op het punt van veiligheid voor journalisten scoort Nederland slecht. Op dit aspect staat Nederland op de 125e plek van de 180 landen. De economische positie van de journalistiek is daarentegen goed (7e positie) en ook met de wetten omtrent persvrijheid staat Nederland met een 7e positie er goed voor. Op politiek en sociaal vlak gaat het echter minder met een 12^e, respectievelijk 27e positie.

Met name (mondelinge) aanvallen op de pers worden veelal door kleine populistische partijen in de flanken van het politieke spectrum gedaan. Daarbij worden vooral belangrijke mediaspelers waaronder de publieke omroepen als partijdig of als fake weggezet.

Openbaarheid van bestuur

RSF hekelt de manier waarop de regering openbare informatie openbaart. Alhoewel de wetgeving voorziet in verplichte openbaarheid van informatie van openbare bestuursorganen, is in een aantal concrete zaken bekend dat de overheid dat niet consequent doet. Daarbij worden vertragingstactieken toegepast en wordt informatie selectief of onvolledig geopenbaard. Onafhankelijk Kamerlid Pieter Omtzigt is op dit thema bekend geworden en hamert consequent op openbaarheid van bestuur. Op 1 mei 2022 is de wet Openbare Overheid voor het grootste deel in werking getreden.

Er is volgens RSF afdoende pluralisme en er bestaan volgens RSF weinig beperkingen om informatie en opinie te kunnen verspreiden. Wel is er een zorg over de machtsconcentraties waarbij twee bedrijven (DPG Media en Mediahuis) het overgrote deel van de kranten en bladen bezit. Ook de teruggang van regionale journalistiek baart RSF zorgen.

Polarisatie

Polarisatie van de publieke opinie over de coronacrisis en immigranten heeft geleid tot agressie tegen journalisten, fotografen en cameramensen alsmede media-organisaties. Zelfcensuur en terughoudendheid om bepaalde onderwerpen te behandelen waren het gevolg hiervan. Ook de wijze waarop op sociale media nieuws wordt misbruikt en verdraait, is RSF opgevallen. Bijzonder is dat met name vrouwen en mensen met een migratieachtergrond eerder worden met agressie te maken hebben dan anderen.

Veiligheid

De moord op misdaadverslaggever Peter R. de Vries kwam als een schok. Ook al lijkt het er op dat de moord ingegeven was vanuit zijn rol als vertrouwenspersoon van de kroongetuige in de Marengozaak, werd die ook gezien als aanval op de pers. Bepaalde verslaggevers moesten vanwege concrete dreigingen politiebescherming krijgen. Er is inmiddels voor journalisten een speciaal telefoonnummer in het leven geroepen

Free Press Unlimited heeft samen met de European Center for Press and Freedom en de International Press Institute in april een rapport over persvrijheid uitgebracht onder de naam Media Freedom Rapid Response (MFFR). Het project PersVeilig is een belangrijk instrument om te werken aan de veiligheid van de journalisten. Daarbij blijft het een punt van zorg dat journalisten ondanks pers(politie)passen niet altijd als zodanig werken als instrument om niet te worden opgepakt bij bepaalde situaties.

In 2021 zijn er door PersVeilig 272 meldingen geregistreerd van intimidatie en/of geweld; in 2020 waren dat er nog 121. 700 NVJ-leden konden dit beeld bevestigen waarbij 8 van de 10 respondenten aan hebben gegeven een of meer vormen van agressie mee te hebben gemaakt in 2021. Met name tijdens demonstraties en protesten is dit te merken. Er is volgens het rapport geen aandacht voor de meer kwetsbare positie van vrouwen die met name online vaker het slachtoffer zijn van bedreigingen en intimidatie. Er is in Nederland geen systeem om het geweld tegen vrouwelijke journalisten specifiek te monitoren.

Aanbevelingen

Het rapport beveelt Nederland aan om naast de veiligheidsmaatregelen ook projecten op te zetten om geweld te voorkomen middels het onderwijs. Ook wordt aanbevolen om meer middelen aan PersVeilig beschikbaar te stellen en meer aandacht voor het fenomeen perskaarten bij politie en andere handhavers zodat journalisten niet onterecht worden gearresteerd. Ook een betere manier van omgaan met bedreigde journalisten die met name over misdaad verslag doen, is van belang.

Reacties

Renske Heddema, voorzitter van de NVJ: “Dat een beeld is ontstaan van een verval van democratische waarden en persvrijheid is zeer ernstig maar verwondert mij niet. De moord op Peter R. de Vries heeft een enorme invloed gehad, net als de berichten dat de NOS zijn logos van busjes en microfoons moest halen.

Het gaat hier om geweld tegen journalisten vanuit het publiek en van de zijde van de georganiseerde misdaad. Dat is internationaal, ook door de European Federation of Journalists (EFJ), groot opgepakt. Minstens zo belangrijk is het noemen van de non-communicatie vanuit de overheid, een bestuurscultuur die openheid en persvrijheid aan zijn laars lapt, terwijl de overheid zelf de grootste fouten maakt.”

Folkert Jensma, vicevoorzitter van de NVJ en voorzitter van het Beleidsteam Persvrijheid: “De daling op de lijst van persvrijheid is te verklaren want het bevestigt de negatieve trend van de afgelopen jaren. Die trend is dus uiterst zorgelijk: het zit vooral in stijgende onveiligheid en het onvermogen (tot dit jaar) de openbaarheid van bestuur beter te garanderen. De wet open overheid die deze maand van kracht is geworden, heeft er tien jaar over gedaan.”

“De daling met 22 plaatsen is erg opvallend. Feitelijk alleen te verklaren uit de moord op Peter R. de Vries. Met afstand het ernstigste incident in jaren, inderdaad. Op de voet gevolgd door de poging moord op de Groningse collega met een molotovcocktail.”

Top 10

De Top 10 van landen met de meeste persvrijheid volgens RSF:

• 1. Noorwegen
• 2. Denemarken
• 3. Zweden
• 4. Estland
• 5. Finland
• 6. Ierland
• 7. Portugal
• 8. Costa Rica
• 9. Litouwen
• 10. Liechtenstein

www.rsf.org
www.freepressunlimited.org
www.nvj.nl
www.persveilig.nl

Volg het Nederlands MediaNetwerk op Twitter

Volg het Nederlands MediaNetwerk op Facebook

Word lid van de Nederlands MediaNetwerk Groep op LinkedIn

Vacatures in media- en marketingcommunicatie