[Column] David de Jong: Het The Voice-schandaal en de reacties: stof tot nadenken

Het The Voice-schandaal hield velen bezig de afgelopen week. Nee, het grensoverschrijdend gedrag is abnormaal en de verklaringen die bij Tim Hofman bij BOOS van BNNVARA zijn afgelegd, beschrijven verschrikkelijke episodes waarbij slachtoffers alle ondersteuning en steun behoren te krijgen. Het begint bij mannen, hoe deze zich gedragen richting vrouwen en een bedrijfscultuur alsmede een maatschappelijke norm die anno 2022 blijkbaar nog steeds niet is doorgedrongen tot alle geledingen. Brengt het schandaal meer naar de oppervlakte dan #metoo en de Kemna- en turnsport-schandalen? Ook bij onze redactie hield de kwestie ons bezig. In deze column wordt een aantal elementen van de discussie aangestipt.

Trial by Media

Veel talkshows (Beau, Op1, RTL Boulevard, VI Vandaag, M, HLF8) kregen het karakter van een rechtbank waarbij gasten en presentatoren ook voorafgaand aan de uitzending van BOOS, hun meningen gaven zonder volledige informatie tot zich te kunnen hebben genomen. Ook (strafrecht)advocaten deden daaraan mee, waarbij soms ook verkeerde informatie werd verstrekt,  zoals bij Beau op maandag 17 januari 2022 waarbij de door een in zedenzaken gespecialiseerde advocate de definitie van aanranding verkeerd uitlegde en op basis van verklaringen ter plekke al een voorbarige conclusie trok. Kwalijk voor de kijkers en een duidelijk voorbeeld van trial by media. Via Twitter rectificeerde de advocate zich nadat ze terecht was gewezen door andere advocaten. Het gebeurt vaker en is iets waarop moet worden gelet. In de race om goede kijkcijfers te scoren al dan niet gecombineerd met sensatiedrang en het beschermen van (eigen)belangen, kan juist hierbij zorgvuldigheid in het geding komen.

Het dilemma is dat men aan de ene kant verhalen wil brengen en een stem wil geven aan slachtoffers. Anderzijds kan alleen gedegen journalistiek (feiten)onderzoek en wederhoor hieraan voldoen en dat lukt niet altijd. Gevolg is dan dat het publiek niet goed wordt geïnformeerd en en passant mensen onterecht publiekelijk kunnen worden beschuldigd en beschadigd. Dan nog is het altijd aan instanties als rechtbanken om uiteindelijk strafrechtelijke oordelen te geven.

Strafrecht en ongepast gedrag

Niet al het ongepaste gedrag is strafbaar. Zelfs als de beschuldigde sterren niet of niet volledig strafbaar blijken te zijn, dan nog is duidelijk dat al hetgeen slachtoffers hebben verteld en voorzichtige toegevingen van verdachten een sfeer, bedrijfscultuur en omgeving blootleggen die maatschappelijk niet toelaatbaar wordt geacht. De strafrechtketen is langzaam, maar de wereld draait ondertussen wel door. Het zou zomaar kunnen dat pas na één of twee jaar duidelijk is of en hoe een rechter oordeelt over eventueel strafbare zaken. Ondertussen moet de mediawereld en maatschappij ook verder en een antwoord formuleren op het fenomeen grensoverschrijdend gedrag.

Alleen televisieprobleem bij talentenshows?

Soms wordt de suggestie gewekt dat het probleem alleen een televisieprobleem is of een probleem van talentenshows. Het is echter een breder probleem. Een breed maatschappelijk probleem over bejegening en machtsmisbruik vanuit vooral mannen richting vrouwen. De media-industrie trekt nu eenmaal aan. Daardoor komt het eeuwenoude mantra van macht erotiseert en macht corrumpeert om de hoek kijken. In de loop van de tientallen jaren dat ik rondloop in de mediawereld is wel duidelijk dat er soms een wat vreemde verhouding bestaat tussen mannen en vrouwen. Dat komt in de afgelopen 25 jaar overigens meer voor in de commerciële sector dan in de publieke sector.

Gesloten bolwerk

Het huidige Talpa Network staat los van waar de schandalen bij The Voice hebben plaatsgevonden. Mediabedrijven als RTL Nederland, ITV Studios en Talpa Network blinken niet uit in transparantie. Vaak wordt  bij vragen door de persafdelingen nauwelijks meer informatie gegeven dan in persberichten staat en is men in de loop der jaren steeds terughoudender geworden met informatie. Soms is dat begrijpelijk, maar lang niet altijd. Ook bestaan er zwarte lijsten - neem Talpa Network dat het AD in de ban heeft gedaan. Niet begrijpelijk, waarom zou je als serieus bedrijf dat doen als je zelf ook journalistiek bedrijft?

Een cultuur van geslotenheid is steeds meer de gewoonte geworden met deels een angstcultuur, waarbij het niet ongewoon is dat men bang is te praten met derden en al helemaal de pers. Ook ik heb de meest belachelijke reacties horen uiten op simpele vragen in mijn journalistieke leven. Soms wordt men er melig van. Dat mediabedrijven gesloten bolwerken zijn, blijkt ook uit de contracten die worden afgesloten door partijen als ITV Studios met kandidaten van (talenten)programma's. In die contracten staan clausules over een spreekverbod voor kandidaten. Die voelen zich dan minder genegen zich uit te laten indien grensoverschrijdend gedrag plaats heeft gevonden bij of rondom programma's waaraan ze deelnamen.

Consequenties voor de overname door RTL Group

Sommige commentatoren denken dat het schandaal gevolgen kan hebben voor de overname van Talpa Network door RTL Group die nog ter beoordeling ligt bij de Autoriteit Consument & Markt. Talpa Network is echter een ander bedrijf dan ITV Studios (het voormalige Talpa Media), en omvat de activiteiten van onder meer SBS6, Net5, Veronica, SBS9, Radio 538, Sky Radio, Radio 10, Sky Radio, Kijk en andere activiteiten. Daar zitten geen productiebedrijven bij, al zullen nog wel producties van John de Mol met recent opgestarte bedrijven als Talpa Entertainment Productions aan het onder controle van RTL Group te vormen combinatiebedrijf worden geleverd. Hoe het schandaal rondom The Voice invloed kan hebben op deze deal die nog ter beoordeling ligt bij de ACM, is dan ook de vraag.

Zeker vanuit juridisch oogpunt lijken de problemen bij vooral ITV Studios te liggen en hoogstens bij John de Mol de Mol persoonlijk. Ook al verliest RTL Nederland thans omzet door de beslissing The Voice te schrappen, het bedrijf doet aan schadebeperking met andere programma's en kordate communicatie ter bewaking van zijn imago. Het dominante merk na de overname zal immers RTL zijn met (vooralsnog) behoud van de bedrijfsnaam RTL Nederland, waarbij de aanduiding Talpa Network daarbij zal verdwijnen.

Het is niet zo dat omdat The Voice een probleem is geworden, mensen geen radio van Talpa Network meer luisteren, aanmerkelijk anders televisie van Talpa Network en RTL Nederland kijken of de LINDA. niet meer lezen. Uiteraard is het een teleurstelling voor RTL Nederland, maar het bedrijf draait op veel meer pijlers dan dat programma alleen. En meetbare reputatieschade is er vooral bij het merk The Voice. Dat merk dat in handen is van ITV Studios. Als RTL Nederland dat programma niet meer afneemt, valt de schade op lange termijn waarschijnlijk te overzien. Bij het onderbrengen van Talpa Network bij RTL Nederland ontstaat bovendien één groot mediabedrijf, waarbij de lineaire televisiekijker in feite behoudens de NPO voor soortgeljike content geen kant op kan.

Terecht merkte Peter van der Vorst als programmadirecteur van RTL Nederland op bij Beau van Erven Dorens dat het The Voice-schandaal geen invloed heeft op de overname, maar dat hij wel het gesprek wil voeren met Talpa Network en een aantal uitspraken van John de Mol ongelukkig vindt.

ITV Studios houdt zich schuil

Het Britse ITV plc is sinds 30 april 2015 eigenaar van ITV Studios Netherlands, dat tot aan 31 december 2019 bekendstond als Talpa Media. Feitelijk is het bedrijf sinds april 2015 geen activiteit van John de Mol of Talpa Network. En dus lijkt het onwaarschijnlijk dat ITV plc nog een claim indient over de overname van Talpa Media. Immers, dat is bijna 7 jaar na dato zinloos gezien verjaringstermijnen. Wel had John de Mol tot eind 2019 met zijn managementteam creatieve en management-verantwoordelijkheden bij Talpa Media dat onder ITV Studios viel. Of dat nog aangaande verantwoordelijkheden consequenties heeft en kan hebben, dat moet nog blijken. Toch is het vreemd dat in de media alle pijlen zich uitsluitend lijken te richten op John de Mol en ITV Studios nauwelijks becommentarieerd wordt. Immers waar de roep groot was om John de Mol in beeld vragen te zien beantwoorden, is dat niet gebeurd in de richting van ITV Studios.

Karin de Groot, waar ben je?

Waar is ITV Studios Netherlands in de discussie? Karin de Groot, Managing Director is nergens behoudens een schriftelijk statement gezien. Zij is sinds januari 2019 Managing Director van het bedrijf. Ook leidinggevenden als Sebastiaan Spaan (sinds januari 2020 Head of Television en daarvoor ook bij het bedrijf werkzaam), Rick Brug (Head of Productions sinds januari 2020 en daarvoor ruim 9 jaar Manager of Operations) en COO Edwin van der Veen (sinds januari 2020 en daarvoor Business Director) zijn nergens gezien of gehoord. Arjan Pomper die in januari 2022 is aangesteld als Managing Director Global Entertainment bij ITV Studios was evenmin ergens te zien. Hij was tot voor kort COO. Bij zijn internationale aanstelling werd een een ronkend persbericht in het Nederlands en Engels werd verzonden, die ook bij eigenaar ITV plc op diens corporate site te vinden is.

ITV Studios houdt het aangaande het The Voice-schandaal bij een (summier) statement op zijn Nederlandse site en een evenzo summier statement die BOOS (BNNVARA) heeft gepubliceerd. Daarin stelt het bedrijf en Karin de Groot een zero-tolerancebeleid te hanteren en een extern onderzoek te hebben ingesteld en niet in een positie te zijn om vragen van BOOS (BNNVARA) te beantwoorden. Die positie snap ik alleen niet, want als John de Mol wel in de positie is, waarom is Karin de Groot dat dan niet en alsof het daarmee de komende periode afdoende is?

Het is opvallend dat Erland Galjaard uitsluitend een verklaring heeft gegeven aan BOOS (BNNVARA). Hij was van januari 2011 tot februari 2018 programmadirecteur bij RTL Nederland en  als zodanig verantwoordelijk voor de inkoop en het bij RTL4 programmeren van The Voice. Onder zijn programmaleiding werd RTL Nederland vooral een plek waar het ging om mensen die elkaar goed kenden. Zijn eigen partner Wendy van Dijk presenteerde The Voice. Ruim een half jaar na de benoeming van Sven Sauvé als CEO van RTL Nederland vertrok Erland Galjaard bij RTL Nederland om niet al te lang daarna bij Talpa Network aan de slag te gaan. Sven Sauve zelf liet zich wel zien, maar voorganger Bert Habets die van februari 2008 tot juni 2017 CEO was van RTL Nederland (en die tot april 2019 nog CEO van RTL Group was), heeft zich net als Erland Galjaard niet vertoond in de media-aandacht die er aan de kwestie is besteed.

Misser ITV Studios en RTL Nederland bij advocatenonderzoek Van Doorne

Initieel roepen ITV Studios en RTL Nederland slachtoffers op zich eerst bij het advocatenkantoor te melden. Later meldden ITV Studios en RTL Nederland dat ze in goed contact staan met het Openbaar Minsterie en politie. ITV Studios wil pas verder reageren nadat uitkomsten van het onderzoek bekend zullen zijn. Een onderzoek dat gedaan zal worden door advocatenkantoor Van Doorne. Dat is op zich al een merkwaardige zaak, aangezien advocatenkantoren in principe worden ingehuurd om het geluid van hun opdrachtgevers te vertegenwoordigen en er daardoor breed kritiek bestaat op dat onderzoek

Dat onderzoek kan immers niet als onafhankelijk worden betiteld, nog los van het gegeven dat het advocatenkantoor Van Doorne geen expertise op dat vlak heeft. Het OM heeft in een persbericht opgroepen aan slachtoffers om zich eerst bij de politie te melden en niet bij Van Doorne. Het OM blijkt ITV Studios hier ook op de vingers te hebben getikt en benadrukt dat eerst gesprekken met anderen dan de politie een negatief effect kunnen hebben op de betrouwbaarheid van verklaringen bij de politie. Het Openbaar Ministerie benadrukt slachtoffers centraal te stellen. Gesteld kan worden dat ITV Studios hiermee een misser heeft begaan door het verschil niet te zien tussen onafhankelijk en extern. Inmiddels is de roep om een extern en onafhankelijk onderzoek dat niet door betrokken partijen wordt betaald, steeds groter.

Die roep komt bijvoorbeeld van VVD-kamerlid Ulysse Ellian die de minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind (D66) om een standpunt vraagt via kamervragen aangaande het onderzoek en vraagt de minister om dit in zijn optiek niet onafhankelijke onderzoek met de Nederlandse Orde van Advocaten aan de kaak te stellen. Ondertussen meldde het Financieele Dagblad dat de advocaat die het onderzoek namens Van Doorne advocaten leidt, zelf gedagvaard is voor het overtreden van gedragsregels bij een onderzoek naar een klokkenluidersmelding. waarbij haar objectiviteit en onafhankelijkheid in twijfel worden getrokken. Worden slachtoffers met deze wetenschap geholpen door ITV Studios en RTL Nederland?

ITV plc en ITV Studios: alleen een Nederlands probleem?

Aangezien ITV Studios sinds april 2015 eigenaar is van The Voice en dit ook met trots heeft verkondigd, zou je ook verwachten dat ITV Studios en ITV plc hierover als verantwoordelijk mediabedrijf statements op de internationale corporate site zou hebben geplaatst. Maar dat is dus niet zo. Blijkbaar ziet ITV plc het vanuit Engeland als een Nederlands probleem en niet als een potentieel bedrijfsbreed probleem voor al haar vestigingen in de wereld. De eerste geluiden over The Voice UK zijn overigens al te lezen, met dank aan Esmee Denters. 

Het is een interessant gegeven dat ITV plc wel een persbericht op zijn corporate site heeft staan van de terugkeer van The Voice Kids in het Verenigd Koninkrijk. Oftewel het credo bij ITV plc lijkt: geen onwelgevallige berichten over zichzelf. 

RTL Group, eigenaar van RTL Nederland heeft wel over het incident gerapporteerd op de eigen website. Daaruit blijkt dat RTL Group en RTL Nederland het probleem serieuzer nemen, ook op internationaal niveau.

Sommige media zijn nog steeds een mannending!

Sommige media zijn nog steeds een mannending. Al in 2007 schreef ik in een column over het mannenkartel dat in de radiosector bestond.
Dat is niet heel veel verbeterd anno 2022. Weliswaar is Marieke Elsinga bij Qmusic een uitzondering, maar Radio 10, Radio 538 en Radio Veronica blinken nog steeds niet uit van een gelijkwaardige verdeling tussen mannen en vrouwen. Radio Veronica telt op de radio enkele vrouwen en verder omvatten de zenders van Talpa Network nog steeds geen vrouwen op de radio.

Nog niet zo lang geleden zeiden leidinggevenden nog dat vrouwen niet zo geschikt zijn voor de radio, totale onzin natuurlijk. Een verstoorde man/vrouwverhouding geldt overigens breder in de mediawereld voor veel leidinggevende posities. Het betekent iets voor het mensbeeld dat gegeven wordt en is daarbij een voorbeeld van hoe verhoudingen daardoor raken verstoord en er aldus geen normering gegeven wordt: het zijn mannen die belangrijke posities bekleden en die de macht hebben.

Het ligt niet aan de vrouwen

Een begrijpelijk soort woede werd meester van velen in reactie op John de Mols statements over zijn interview die hij met Tim Hofman voerde. Te weinig empathie en de vinger wijzend naar de vrouwen die zich niet gemeld hadden, was zijn boodschap. John de Mol had onvoldoende oog voor zowel slachtoffers, de rol van de daders, wegkijkende medewerkers en de algemene bedrijfscultuur van bedrijven waar hij de leiding over heeft en had. Ook al is Talpa Network niet verantwoordelijk voor hetgeen bij ITV Studios (Netherlands) is gebeurd, toch stonden vrouwen op met de boodschap: het ligt niet aan de vrouwen. Een advertentie was nodig in het AD om dit te doen keren. Terecht meldde John de Mol daarna het zichzelf aan te rekenen dat er in zijn bedrijf kennelijk een cultuur is ontstaan waarbij mensen bang zijn zich uit te spreken en dat zijn bedrijf als niet veilig genoeg wordt ervaren.

Veelzeggend is dat minister-president Mark Rutte (VVD) en andere politici zich helder hebben uitgelaten over de situatie: medeleven met slachtoffers, het onacceptabel zijn van misstanden en niet de schuld leggen bij slachtoffers en voorkomen dat er een nare sfeer bij bedrijven ontstaat door te wachten tot het misgaat. Ook terecht wijzen ministers als Dilan Yeşilgöz-Zegerius (van Justitie en Veiligheid, VVD) en Robbert Dijkgraaf (van OCW, D66) er simpelweg op dat mannen zich behoren te gedragen en hun handen thuis moeten houden. Ook wijst de minister van OCW erop dat de mensen die verantwoordelijk zijn voor organisaties ook de toon en cultuur creëren bij organisaties daar alert op zijn. Staatssecretaris Gunay Uslu van Cultuur en Media (D66) zegt terecht, het is niet (alleen) een vrouwenprobleem maar juist een probleem van mannen.

Opmerkelijk dat Linda de Mol aangaf alleen nog haar eigen mediaplatform LINDA. (dat onderdeel is van Talpa Network van haar broer John de Mol) te vertrouwen. Daarmee gaf ze waarschijnljik onbedoeld voeding aan groepen mensen die beweren dat mainstream-media allemaal fake nieuws brengen. Het is te snappen dat ze een moelijke tijd doormaakt, maar deze uithaal had niet gehoeven.

#Kijknietweg

Onder de noemer #Kijknietweg is een manifest opgesteld door FNV die door vele cultuur- en mediamakers alsmede organisaties wordt onderschreven en pleit voor een zero tolerance-beleid. Iets dat nog te veel ontbreekt. En zo kunnen hopelijk de verschrikkelijjke verhalen van slachtoffers van The Voice  in de maatschappij leiden tot iets dat al lang gemeengoed zou behoren te zijn: een veilig klimaat voor iedereen. Want als jij een situatie ziet, op je werk, het station of waar dan ook, die ogenschijnlijk nog weinig voorstelt maar wel apart is, durf jij dan wat te zeggen en te vragen, gaat alles oke hier? Al krijg je terug bemoei je met je eigen zaken, dat is al tekenend. Juist op deze wijze begint de inzet van ons allen: #Kijknietweg.

---

David de Jong is als journalist werkzaam bij onder meer het Nederlands MediaNetwerk.

www.nederlandsemedianieuws.nl
www.marketingreport.nl

Volg het Nederlands MediaNetwerk op Twitter

Volg het Nederlands MediaNetwerk op Facebook

Word lid van de Nederlands MediaNetwerk Groep op LinkedIn

Vacatures in media- en marketingcommunicatie