[Column] Erwin Fisser: Bang maken helpt nooit
De afgelopen tijd zie je weer vaker allerlei deskundigen die een soort van uitleggen waarom mensen zich verzetten tegen Covid-maatregelen. En waarom mensen zich niet laten vaccineren. Wat je vooral veel hoort: er is geen heldere strategie vanuit de overheid, geen duidelijkheid, geen stappenplan.
Dat hebben ze dan gelezen uit eigen meerkeuzevragenlijsten of het EenVandaag Opiniepanel. Ze zullen het vast gezegd hebben, die respondenten, maar je hebt er geen klap aan. Want wat is een heldere strategie wanneer je een nieuwe en onberekenbare uitdaging het hoofd wil bieden? En het is uiterst twijfelachtig of het ontbreken van een dergelijke strategie wel écht de reden is voor het morren van een groot deel van de samenleving. Het is vooral een lekker makkelijk antwoord. Reflecteren op je eigen gevoel is héél moeilijk en respondenten zijn net gewone mensen; die zijn liever lui dan moe. Dus als je ontevreden bent en je kunt ermee wegkomen door de schuld aan iets vaags te geven zoals het ontbreekt aan een heldere strategie/communicatie, dan is dat lekker makkelijk. Vul maar in, hoef je verder niet na te denken, de overheid weet nu dat je boos bent. Dat je eigenlijk niet goed weet wat dat betekent: een strategie, laat staan een heldere, dat doet nu even niet ter zake.
Maarten van Rossum veegt aan
De gesprekken met de deskundigen houden hier meestal op. Vraag van journalist: “Wat zou de overheid moeten doen?” Antwoord van expert: “Mensen hebben behoefte aan een heldere strategie en heldere communicatie.” En daarna wijzen ze naar landen waar het beter gaat. Dat ligt dan vervolgens aan de heldere keuzes en strategie in dat land. Terwijl, statistisch gezien is het een vanzelfsprekendheid dat er landen zijn waar het beter gaat dan hier. En wat die uitleg betreft; boeren zeggen dan achteraf kijk je de koe in de kont.
Vorige week was er een prachtige aanvaring tussen Tweede-kamerlid Fleur Agema en Maarten van Rossum bij Op1. Zoals van hem gewend, veegde van Rossum zonder aanziens des persoon de vloer aan met Agema, door duidelijk te maken dat ondanks dat hij totaal geen fan is van Rutte of De Jonge, hij met ze te doen heeft. En dat het historisch pertinent onjuist is om te stellen dat je vooraf kunt weten wat er gaat komen. Nu is van Rossum geen communicatie of gedragsdeskundige. Maar hij is wel de eerste die ik iets interessants over deze luie uitleg over duidelijke strategie hoorde zeggen. Ik verwacht van gedragswetenschappers meer dan praten in vaagheden.
Leeuwen en bange lammeren
In mijn vorige column probeerde ik al duidelijk te maken dat er veel valt af te dingen op het argument dat niet-vaccineren een vrije keuze is. En dat een overheid de taak heeft om haar burgers te beschermen tegen manipulatie die hun gezondheid en vrijheid in gevaar brengt. En dat het verstandiger zou zijn om niet-gevaccineerden te benaderen als slachtoffers dan als daders. Eén van de verhaallijnen die je onder de meer uitgesproken niet-vaccineerders hoort, is dat de overheid angst probeert aan te wakkeren. Dat zij de leeuwen zijn en de gevaccineerden de bange lammeren. Dat zij zelf niet bang zijn voor ic-opname. Kortom; het gaat er heel veel over dat zij niet bang zouden zijn. Bijna obsessief. En wie roept er nu continu heel hard dat zij/hij/hen niet bang is? Meestal iemand die bang is. En wil je dat mensen hun gedrag veranderen, dan zul je ook die angst weg moeten nemen.
Angst en verstand
Angst verlamt. En angst zorgt ervoor dat je niet meer openstaat voor informatie. Je kijkt niet meer naar programma’s waarin ze het over ic-opnames praten. Je leest geen kranten meer waarin verhalen staan over nabestaanden die geen afscheid konden nemen. Je probeert dit gevaar te bezweren door je terug te trekken in een veilige bubbel van mensen die beweren dat het virus niet bestaat. Dat je eigen immuunsysteem je voldoende beschermt. Dat er een plan is dat jou niet zal treffen omdat jij de waarheid kent, in plaats van dat er een virus rondgaat dat willekeurige slachtoffers maakt. Angst maakt ook dat je rare dingen gaat zeggen als “Er liggen even veel gevaccineerden in het ziekenhuis als niet-gevaccineerden, zie je wel dat het niet helpt?” En zo groeit het idee dat het er allemaal toch niet toe doet. En dat de overheid er een rommeltje van maakt. En dat we ons dus ook niet aan die andere maatregelen hoeven te houden. Angst maakt dat je niet meer dat doet wat wél in jouw belang is. En dat je ook niet meer doet, wat je wel zou willen doen als je niet bang was geweest.
Angst en clicks
In de tientallen jaren onderzoek naar gezondheid bevorderende projecten is duidelijk en herhaaldelijk aangetoond dat angst geen effectieve manier is om gedrag te veranderen. Met alleen dreigen met doodgaan zorg je niet dat mensen stoppen met roken. “Je gaat dood aan aids” was geen effectieve boodschap om condoomgebruik te bevorderen. Als uit onderzoek naar jouw DNA blijkt dat je aanleg hebt om obees te worden, met alle risico’s van dien, is dat meestal geen aanleiding om gezonder te gaan eten. Eerder andersom, want het zit in je DNA dus je kunt er niets aan doen. Juist de bangmakende beelden van overvolle ic’s, zorgverleners in beschermende pakken, mensen die in eenzaamheid moesten sterven hebben er voor gezorgd dat er een grote groep ontkenners is ontstaan. En daar hebben ook de media – van NOS tot Facebook – schuld aan met hun behoefte aan negatieve en sensationele verhalen. Want alhoewel angst het probleem vergroot, zorgt angst ook voor beter kijkcijfers en meer clicks. Er valt over de Omikron nauwelijks iets te zeggen, maar de paniek wordt overal stevig aangewakkerd. En de mensen die toch al bang waren en juist door die angst niet willen vaccineren en zich niet aan maatregelen willen houden, graven zich door dat aanwakkeren alleen maar dieper in.
Ik vermoed dat dit soort processen niet naar voren komen in een EenVandaag Opiniepanel Vragenlijst.
Erwin Fisser is zelfstandig verhalenmaker en campagneleider.
Lees ook:
23-11-2021 | [Column] Erwin Fisser: Een vaccin weigeren is geen vrije keuze
18-10-2021 | [Column] Erwin Fisser: Het Solidariteitsframe
23-09-2021 | [Column] Erwin Fisser: De kosten van controledrift
06-09-2021 | [Column] Erwin Fisser: Tata maakt je dommer
20-07-2021 | [Column] Erwin Fisser: Aanklooien, het gemis van productiviteitssoftware
Volg het Nederlands MediaNetwerk op Twitter
Volg het Nederlands MediaNetwerk op Facebook
Word lid van de Nederlands MediaNetwerk Groep op LinkedIn
Vacatures in media- en marketingcommunicatie