[Column] Erwin Fisser: De kosten van controledrift
Economen houden wel van een spelletje. De public goods game is er zo eentje. In het kort: 10 mensen krijgen elk 5 euro. Die 5 euro kun je houden, of in een pot stoppen. De totale opbrengst van die pot wordt verdubbeld en verdeeld onder de deelnemers.
Als iedereen de gehele 5 euro in de pot stopt, krijgt iedereen dus uiteindelijk 10 euro. Maar als één iemand zijn 5 euro houdt, dan houdt deze persoon 14 euro over. En de rest krijgt er nog maar 9. Als jij als enige de gehele 5 euro in de pot stopt, komt iedereen er karig vanaf. Anderen houden 6 euro over, maar jij nog maar één. De uitkomst die het beste is voor het collectief, is dus als iedereen het gehele bedrag in de pot stopt.
Afgelopen week zag ik de uitzending van Pointer over de jeugdzorg. En toen dacht ik terug aan dit experiment waar Richard Thaler, nobelprijs winnaar en medeschrijver van het boek Nudge, in een podcast over vertelde. Vooral het vervolg van dit experiment is interessant. De public goods game leent zich natuurlijk voor mild valsspelen. Als jij zelf niets van je 5 euro inlegt, vermijd je risico’s en heb je ook nog eens kans om er beter van te worden.
Anderen benadelen
Vergelijkbaar met het ontwijken van belastingen; het simpele gegeven dat iets niet expliciet verboden is, maakt nog niet dat het eerlijk of integer is. In het begin van het spel zijn mensen nog wel geneigd om eerlijk in te leggen. Maar op een gegeven moment merken ze dat er anderen minder in leggen. En die worden er nog beter van ook! In een Zwitsers onderzoek kregen de deelnemers de kans om deze freeloaders te straffen. De benadeelde deelnemers konden één euro betalen om 2 euro bij de speculant af te laten pakken. Het kost jou dus geld, maar de profiteur nog meer. Dat een ander niet van jou profiteert, is belangrijker dan een optimale opbrengst.
Sinds een aantal jaren zijn gemeentes in Nederland verantwoordelijk gemaakt voor de jeugdzorg. En die kosten daar voor zijn enorm uit de hand gelopen. Daar kun je vervolgens als gemeente op verschillende manieren op reageren. Maar zoals uit de uitzending van Pointer blijkt, kiezen alle gemeentes (op één na) voor hetzelfde: het invoeren van een excessief controlesysteem. Een professional in de jeugdzorg is al gauw een derde van de werktijd kwijt aan administratie om aan de controledrift van gemeentes te voldoen.
Geen vertrouwen
In sommige gevallen moet in rammelende softwaresystemen tot op de minuut verantwoord worden waar je mee bezig bent geweest en wat het doel was. Je zal maar diarree hebben. Zoals de woordvoerder van de gemeente Den Helder (die ongetwijfeld leukere avonden gehad heeft dan tijdens het kijken van deze aflevering) in de uitzending aan de telefoon vertelde: “Het is geen kwestie van geen vertrouwen hebben. Gemeentes moeten een beeld hebben van wat er nodig is, hoeveel tijd dat kost en voor welke werkzaamheden. We betalen dat immers.” Een prachtig staaltje van een zichzelf tegensprekend betoog.
Wat er aan de hand is, is dat het systeem van Jeugdzorg veel te veel geld kost. De oplossing wordt vervolgens gezocht in het duurder maken (tijd is immers geld) van de jeugdzorg. Waarom kiezen gemeentes daar massaal voor? Daar zijn verschillende redenen voor. Allereerst valt er politiek voordeel te behalen. Die controlesystemen klinken alsof de gemeente controle heeft en daadkrachtig optreedt. En de burgers krijgen nog een verkiezingsronde lang niets mee van de blinde paniek die achter de gemeentebalie heerst.
Ten tweede zullen er gemeentes zijn die echt denken dat extra controle helpt om een beter beeld te krijgen op basis waarvan ze beter beleid kunnen voeren. Daar zitten twee grote denkfouten in. Ten eerste is de berg data die gemeentes verzamelen zo groot dat zij helemaal niet in staat zijn om hier bruikbare informatie van te maken. En data die niet omgezet kan worden tot bruikbare informatie is nutteloos. De tweede denkfout is dat gemeentes niet capabel zijn om op basis van de bruikbare informatie die er wel gegenereerd is, beter beleid te ontwikkelen. Daar hebben zij de jeugdzorg-medewerkers weer voor nodig. En die hebben nu geen tijd meer. Dus gaan gemeentes praten met de managers van grote zorginstellingen, die zelf ook te ver afstaan van de praktijk, waardoor de uitdaging in de jeugdzorg alleen maar nog groter wordt.
Uitzonderingen
Terug naar het publieke-middelenspelletje. Wat we van het Zwitserse experiment leren, is dat mensen dus liever zelf minder geld hebben wanneer ze een ander die misbruik maakt van een op vertrouwen gebaseerd systeem kunnen straffen. Iedereen kan zich vast nog wel een voorbeeld herinneren van een zorginstelling die ten onrechte kosten heeft gedeclareerd. Of een malafide zorgondernemer die er met een buidel publiek geld met de noorderzon is vertrokken. Dit zijn echter uitzonderingen. Maar uitzonderingen komen in het nieuws.
Meer mensen zijn bang voor een reis met een vliegtuig dan voor een reis met de touringcar. En er zullen ook mensen zijn die denken dat wanneer zorgverleners niet heel streng gecontroleerd worden, zij wel te veel zullen declareren. Zo de waard is, vertrouwt hij immers zijn gasten. En al dit wantrouwen kost ons als samenleving een heleboel geld. Zowel direct, omdat we minder jeugdzorg krijgen per betaalde uren, als indirect, omdat al die niet geleverde jeugdzorg zal leiden tot stijgende kosten van gespecialiseerde zorg, verloren werkzame jaren, en allerlei andere vormen van verlies van welzijn.
Vertrouwen leidt tot groei
Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. En we zien het niet in de jeugdzorg of bij de overheid alleen. In alle sectoren en op alle niveaus is de controledrift gaan woekeren. Je wordt bijna gezien als een sukkelaar wanneer je er zomaar op vertrouwt dat iemand zijn best zal doen. Een weekje ingezonden brieven in de kranten lezen en straatitems in actualiteitenprogramma’s bekijken, stemt niet vrolijk. We vrezen over verborgen agenda’s en hebben liever minder waar voor ons geld, dan dat er ooit iemand misbruik van ons maakt. En we zijn trots op onze scepsis, achterdocht en cynisme. Maar terwijl wantrouwen leidt enkel tot meer wantrouwen, terwijl vertrouwen leidt tot groei. En misschien is de jeugdzorg een goede plek om daarmee te beginnen.
---
Erwin Fisser is zelfstandig verhalenmaker en campagneleider.
Lees ook:
06-09-2021 | [Column] Erwin Fisser: Tata maakt je dommer
20-07-2021 | [Column] Erwin Fisser: Aanklooien, het gemis van productiviteitssoftware
24-06-2021 | [Column] Erwin Fisser: Olympische seks
18-05-2021 | [Column] Erwin Fisser: Een vrije democratie stelt vaccinatie verplicht
29-03-2021 | [Column] Erwin Fisser: Tegen de juiste boom blaffen
Volg het Nederlands MediaNetwerk op Twitter
Volg het Nederlands MediaNetwerk op Facebook
Word lid van de Nederlands MediaNetwerk Groep op LinkedIn
Vacatures in media- en marketingcommunicatie