[Column] David de Jong over radio: De bom viel, maar niemand durft te praten. Hoe verder?

Op 20 juli 2022 liet de Rotterdamse rechtbank een bom vallen in de radiosector. Met de uitspraak is de bestaanszekerheid van alle negen commerciële radiostations die landelijk op FM (en DAB+) uitzenden, in het geding gekomen. Niemand durft echter op dit moment te spreken over de ontstane situatie.

Laatste algehele verdeling in 2003

Radio 538, Sky Radio. Radio Veronica, Yorin FM, Noordzee FM, Arrow Jazz, RTL FM, Slam! en BNR Nieuwsradio verkregen in 2003 de huidige FM-kavels. Dat is de laatste keer dat een algehele herverdeling heeft plaatsgevonden. Daarna waren er door juridische situaties of overnames wisselingen. Zo werd Noordzee FM na een overname in 2005 Qmusic; RTL FM verloor in 2006 na een juridische strijd de FM-frequenties ten gunste van 100% NL (juli 2006) en Arrow Jazz en Yorin-opvolger Caz moesten in 2009 na financiële problemen hun licentie inleveren zodat Sublime (2011) en Radio 10 (2013) een landelijke plek op FM wisten te verwerven. In 2011, 2017 en dit jaar werden de uitzendlicenties verlengd, om redenen van digitalisering (2011 en 2017) en nu dus vanwege de coronacrisis.

DAB+

In 2011 kregen de radiostations de verplichting daarbij om in DAB+ uit te zenden bij de verlenging die toen werd afgegeven; ze startten daarmee in september 2013; sindsdien zijn het gecombineerde vergunningen.

Sander Dekker, VVD-staatssecretaris verruimde de eigendomsrestricties waardoor Talpa Network per oktober 2016 Sky Radio en Radio Veronica kon overnemen en daarmee vier landelijke radiostations kon bezitten en het bedrijf daarmee drie van de vijf ongeclausuleerde kavels in handen heeft.

Leon Ramakers en Kink

In circa 20 jaar tijd was het alleen mogelijk door een overname of faillissement een landelijke FM-frequentie te verkrijgen. Kink, oftewel het radiostation van Leon Ramakers (oud Mojo-topman) dat onder leiding staat van Jan Hoogesteijn, heeft bij de zoveelste verlengingsprocedure met een rechtszaak met succes de hele sector op te weten schudden dankzij het winnen van die zaak. Kink startte in februari 2019 als ware het de erfenis van de in 2012 ter ziele gegane internet- en kabelzender Kink FM die het destijds nooit lukte om te gaan voor een FM-frequentie.

Ging het echt zo slecht?

De rechter haalde een streep door het verlengingsbesluit omdat de verlengingsbehoefte vanwege corona en een financieringsbehoefte alleen bij enkele partijen aan de orde is. Ook omdat er geen verder onderzoek naar alternatieve steunopties gedaan is, rekent de rechter dit de minister aan. Verder was het ten tijde van het verlengingsbesluit al duidelijk dat het een stuk beter gaat met de radiosector die inmiddels betere omzetten draait dan ooit te voren. Aangezien dat van de radiopartijen alleen 100% NL, Slam! en Sublime gebruik maakten van de NOW-steunregelingen en ook geen gebruik werd gemaakt van de uitstelmogelijkheden van toezichtkosten, wordt de minister door de rechtbank verweten na te hebben gelaten te informeren naar de actuele financiële situatie van de radiozenders. De besluiten werden genomen in de nadagen van toenmalig staatssecretaris Mona Keijzer en opvolger Stef Blok, mede onder druk van de Tweede Kamer die luisterde naar een lobby vanuit bestaande radiostations.

Plat gezegd: het gaat en ging veel beter met de radiostations dan ze hadden voorgespiegeld. Ondertussen waren met name Talpa Network en DPG Media verbolgen over het gegeven dat ze fors meer moesten betalen voor die verlenging en waren bezig met de voorbereidingen van juridische procedures daartegen. Die hoge prijs droeg eraan bij dat DPG Media sinds dit jaar niet langer een verlenging van de vergunningen wenst, maar een herverdeling.

De vraag is nu hoeveel Talpa Network en DPG Media zullen moeten betalen voor hun ongeclausuleerde kavels nu er slechts een verlenging komt van één jaar; de bankgaranties voor drie jaar waren al afgegeven.

En nu?

In de huidige situatie zijn er vier ongeclausuleerde vergunningen; oftewel daarop hoeven Radio 538, Sky Radio, Radio 10 en Qmusic niet aan bepaalde inhoudelijke voorwaarden te voldoen anders dan dat ze nieuws moeten uitzenden op het hele uur tussen 07:00 en 23:00 uur en voor ten minste 50 procent in het Nederland of Fries moeten uitzenden tussen 07:00 en 19:00 uur als het om gepresenteerde uitzendingen gaat.

Er zijn geclausuleerde kavels met klassieke of jazzmuziek (Sublime), nieuws (BNR Nieuwsradio), recente muziek (Slam!), Nederlandse/Nederlandstalige muziek (100% NL) en niet-recente muziek (Radio Veronica). Deze betalen sinds 1 september 2011 niets voor hun FM-vergunningen (Radio Veronica sinds 1 september 2017).

Verdeling, niet per se veiling

De vraag is nu wat er zal gebeuren. Uiteraard gaan de radiostations en misschien ook de minister naar het College van Beroep voor het bedrijfsleven om te proberen het vonnis van de rechtbank te laten vernietigen. Ondertussen moet minister Micky Adriaansens (VVD) het vonnis echter uitvoeren en dus een verdeling organiseren. En dan begint het hele spel opnieuw. Want hoe zal ze gaan verdelen? Een pure veiling zoals velen roepen alsof dat de consequentie is van de uitspraak, mag, maar hoeft niet. Dat was in 2003 ook niet het geval aangezien de wet meerdere verdeelmogelijkheden biedt: kortweg komt het neer op een veiling en/of beautycontest al dan niet met geclausuleerde kavels.

Advies Henk Don

Er ligt alvast een advies van het adviescollege radiofrequenties onder voorzitterschap van Henk Don dat voor toenmalig staatssecretaris Mona Keijzer was opgesteld: verdeel voor 10 tot 12 jaar middels een veiling voor de ongeclausuleerde kavels en maak politieke keuzes omtrent de clausuleringen en beperkingen van eigendomsconcentraties. Ook werd geadviseerd een aanscherping toe te passen zodat er een striktere scheiding komt tussen regionale en landelijke spelers zodat initiatieven als Qmusic non stop (Randstad), Qmusic Limburg en Radio 10 Brabant alsmede een semi-landelijk radiostation als RadioNL niet meer mogelijk is. Dat is kortweg het advies.

Clausuleringen

Voor de clausuleringen werd geadviseerd om sowieso Nederlandstalig en nieuws te handhaven, en verder politieke keuzes te maken of een radiostation voor klassieke en/of jazzmuziek, recente, niet-recente muziek wel of niet te behouden en/of andere clausuleringen toe te passen. De politiek staat aldus voor de keuze om dan wel of niet voor het instrument van veilen te gaan, al dan niet gecombineerd met de beautycontest voor de geclausuleerde (en welke) kavels. Veelal wordt beweerd dat Kink dan het niet-recente muziek kavel zou wensen te verkrijgen; die is niet goed te volgen, aangezien helemaal niet duidelijk is of die radiozender met dat format zou willen meedoen of dat Kink juist beter als radiostation bij het kavel voor recente muziek past.

Niet-recente muziek populair

Opvallend is dat Radio 10 die bekend staat als zender met muziek uit niet-recent tijden uitzendt op een ongeclausuleerd kavel. Naast Radio 10 van Talpa Network, is DPG Media op internet (sinsd april 2019) en DAB+ (sinds eind april 2022) actief met Joe, een format dat in Vlaanderen dankzij een goede FM-dekking populair is, net zoals Radio Nostalgie van het eveneens Belgische Mediahuis dat begin augustus 2022 startte met een Nederlandse versie. De positie van Mediahuis daarbij is niet geheel duidelijk; enerzijds heeft dit bedrijf dat sinds oktober 2020 eigenaar is van Sublime, altijd het standpunt van Talpa Network gevolgd (verlengen van de uitzendlicenties tot 2025) in de branchevereniging VCR, maar inmiddels is met het mogelijk openbreken van de radiomarkt ook iets anders denkbaar. Dat niet-recente muziek een populair genre is, kan te maken hebben met de gemiddelde luisterleeftijd van de Nederlandse radioluisteraar die in 2021 51,3 jaar bedroeg.

Als de markt wordt opengegooid, wordt de vraag ook of met de huidige geclausuleerde kavels wordt doorgegaan of er een commercieel radiostation met klassieke muziek terug in de ether komt en bijvoorbeeld ook of BNR Nieuwsradio het nieuwsstation op FM en DAB+ kan blijven (of willen DPG Media of Mediahuis een gooi doen?) en zo gelden deze vragen voor alle kavels.

Ongewisse toekomst

Hoe het ook zij, de toekomst van alle commerciële radiostations is komend jaar ongewis. De nodige politieke lobby is - naast de juridische strijd - al begonnen, net als de geheimzinnigheid. Uiteraard is de radiosituatie ook op een bepaalde manier van invloed op de overeenkomst die Talpa Network gesloten heeft met RTL Group die nog bij de ACM voorligt. Als de deal door mag gaan en RTL Nederland eigenaar wordt van radiostations waarvan de toekomst onduidelijk is, is dat een ander verhaal dan dat diens zekerheid tot september 2025 zeker was, ook al willen RTL Group (inclusief RTL Nederland) en Talpa Network daar thans niets over zeggen. 

---

David de Jong is als journalist werkzaam bij onder meer het Nederlands MediaNetwerk.

Lees ook:

27-07-2022 | [Column] David de Jong: Gevolgen Franse situatie TF1/M6 voor RTL Nederland/Talpa Network?
13-05-2022 | [Column] David de Jong: Nederland was pioniersland als het om tv gaat. En nu, anno 2022?
06-05-2022 | [Column] David de Jong: Wat is er aan de hand in de Nederlandse televisiereclamemarkt?
25-01-2022 | [Column] David de Jong: Het The Voice-schandaal en de reacties: stof tot nadenken
04-02-2021 | [Column] David de Jong: Waar Liberty Global met Telenet slaagt in Vlaanderen blijft VodafoneZiggo steken